معرفی قبرستانهای تاریخی شیراز

پس از معرفی قبرستان تاریخی دارالسلام در این مطلب به معرفی تعداد دیگری از قبرستان های تاریخی شیراز می پردازیم که بیشتر آنها اکنون وجود نداشته و از بین رفته اند.

۱-گورستان شیخ کبیر و حوالی آن: این خاکستان که مزار شیخ کبیر،ابوعبدالله محمد خفیف از مشایخ بزرگ صوفیه نماد آن است امروز در بین بناهای زندیه و پشت بازار وکیل شمالی قرار دارد.از این خاکستان بزرگ تنها مزار شیخ کبیر به جا مانده است که در دوران معاصر قبه و فضایی رو آن ساخته اند.

– برخی از بزرگان که در این خاکستان مدفون بودند:شیخ عبدالسلام،شیخ احمد کبیر ،شیخ احمد صغیر،شبخ ابوشجاع،شیخ منصور،شیخ عبدالله علمدار،شیخ تاج الدین بهرام،شیخ رکن الدین و….

۲-گورستان باهلیه و حوالی آن: این خاکستان در محله ی سردزک بوده که از آن فقط قبرهای شاه منذر،بی بی دختران و سیبویه باقی مانده است.
– مزارهای معروف این خاکستان:سیبویه نحوی صاحب الکتاب(مزار سیبویه سنگ سیاه شفافی است که سال ها در یک دکان سبزی فروشی واقع در محله ای به همین نام(سنگ سیاه)قرار داشت.امروز ساختمان یادبودی روی ان بنا نموده اند)،شیخ ابوبکر احمد سلمه، شیخ ابوعبدالله بیطار، سیده مادر عبدالله یعنی بی بی دختران، شیخ ابو محمد بن حسن بن حسین، شیخ کاوس بن عبدالله و… .

۳-گورستان سلم و حوالی آن: این خاکستان در جنوب شیراز واقع شده و آن را صفه تربت و دارالسلام می گویند.

-برخی از گورهای معروف: شیخ سلم بن عبدالله صوفی، شیخ مومل بن محمد جصاص، شیخ ابوالسائب، شیخ ابو مبارک عبدالعزیز، شیخ ابوطاهر محمد شیرازی، شیخ احمد بن یحیی، شیخ بهاءالدین شلکو، حاجی ابراهیم خنجی، شیخ سعد الدین محمد صالحانی، شیخ شهاب الدین ابوبکر محمد بیضائی، شیخ نجم الدین عبدالرحمن بیضائی، شیخ موفق الدین، شیخ احمد شهره، استاد فخرالدین احمد، استاد بها الدین محمد خورزمی، مولانا علا الدین محمد الفارسی، شیخ مجدالدین محمد سودانی، شیخ نصره الدین علی حسنی، خواجه سعد الدین یحیی صالحانی، شیخ حسین منقی، شیخ ابوالحسن کردویه، شیخ ابوالقاسم سروستانی، شیخ محمد بن عبدالعزیز اسکندری، شیخ ابراهیم بن داود، شیخ حسن تنگکی، شیخ جمال الدین فسایی، شیخ ابوعبدالله بابویی.

۴-گورستان مشهد ام کلثوم و شیرویه و حوالی آن: زنده یاد استاد نورانی وصال مصحح هزار مزار می نویسد:(امروز از خاکستان شیرویه اثری نیست استناد به کتاب هزار مزار که به این نکته اشاره کرده:مزار اتابک سعد و ابش خاتون در این محل قرار داشته،معلوم می شود که این خاکستان در جنوب شرقی شیراز، انتهای بلوار سیبویه و حوالی آرامگاه آبش خاتون بوده است).

-برخی از گورهای معروف: سیده ام کلثوم، شیخ احمد بن حسین، مولانا سراج الدین، شیخ جمال الدین حسین بوشکانی، بی بی عزیزه دختر قاضی شمس الدین و…. .

۵-گورستان باغ نو و حوالی آن: این خاکستان در محلی بوده که امروز به عنوان محله ی بالا کف معروف است و از آن خاکستان جز روضه ی حضرت سید علاالدین حسین و ارامگاه شیخ روزبهان دیگر اثری بر جا نمانده است.

-برخی از گورهای معروف: شیخ منذربن قیس، شیخ ابوذرعه عبدالوهاب اردبیلی(امروز مزارش د رانتهای خیابان لطفعلیخان زند،در گوشه ی غربی میدان مصدق یا غدیر که در گذشته کل شیخ ابوذرعا نامیده می شد واقع است)این مزار هم متاسفانه در حال نابودی است. شیخ سعدالدین منصور محمد،امام زاده سید علاالدین حسین،شیخ صدرالدین روزبهان،اتابک سعد بن ابوبکر زنگی،شیخ محمد علی بقال و… .

۶-گورستان مسجد عتیق و حوالی آن: مسجد جمعه یا عتیق شیراز را عمرولیث صفاری در مرکز محله های شیراز بنا نمود است.گویند چوب های به کار رفته در این ساختمان را از بستان پیرزنی در سروستان تهیه کردند.اما پیرزن بهای چوب ها را اعلام نمی کرد تا این که ساختمان مسجد به پایان رسید.پیرزن گفت که من پول چوب ها را نمیخواهم و احتیاجی ندارم.عمرولیث از این خبر خشمگین شد.پیرزن به او گفت که تو این مسجد را برای چه ساخته ای؟گفت رضای خدا.پیرزن گفت من هم برای رضای خدا چوب را داده ام،امیر راضی شد و گریست..وسط صحن مسجد هم ساختمان زیبایی به نام دارالمصحف یا خدایخانه در زمان ابو اسحاق آل اینجو بنا گردیده.گویند در این خدایخانه قران هایی به خط خلفا و امامان معصوم نگهداری می شده،از جمله قران های معروف،قرانی بوده به خط عثمان که قطره ای از خون او روی یکی از صفحات ان دیده می شده.این قران در فتنه های ایجاد شده به تاراج رفته است.

-برخی از گورهای معروف: روضه ی متبرکه ی ابو عبدالله سید امیر احمد بن امام موسی بن جعفر،سید میر محمد برادر شاهچراغ،قاضی شرف الدین محمد،امیر تاج الدین محمد بن حیدر،شیخ رکن الدین عبدالله،شیخ صدرالدین جنید و… .

۷-قبرستان بزرگ شمال شیراز: این خاکستان بزرگ از روضه ی حضرت علی بن حمزه تا تکیه ی هفتنان و چهل مقام را در بر میگرفته است:

-معرفی برخی از گورهای معروف: علی بن حمزه،فاطمه خاتون(خواهر عضدالدوله دیلمی)،شیخ معاذ،شیخ رکن الدین عبدالله،خواجه شمس الدین صفی،شیخ ابو عبدالله باکویه، مولانا عماد قزوینی، سلطان جلال الدین شاه شجاع، هفت تنان، مولانا بهاالدین، شیخ مشرف الدین مصلح سعدی شیرازی و… .

افصح المتکلمین در قرن هفتم نیز نام دو گورستان شیراز را در حکایتی چنین بیان می کند:

پیری اندر قبیله ی ما بود⭐️که جهاندیده تر ز عنقا بود
صدوپنجه بزیست یا صدو شصت⭐️بعد از ان پشت طاقتش بشکست

جان سختش به پیش لب دیدم⭐️روز عمرش بتنگ شب دیدم
بارکی گفتمش به خفیه لطیف⭐️که به سلمت بریم یا به خفیف

پیر پاسخ می دهد که مگر من…

ابهلم تا هلاک جان خواهم⭐️راست خواهی نه این نه آن خواهم

مطالب برگرفته از کتاب آرامستانهای شیراز-جمال زیانی

نویسنده : محمد ده بزرگی